Cuối năm 1966, đầu tháng 02/1967, máy bay Mỹ lại điên cuồng đánh phá suốt ngày đêm đoạn đường 300 mét từ phà Quán Hàu đến khe Dinh Thuỷ hòng ngăn chặn các đoàn xe từ phà lên bến. Trong khi đó có một đoàn xe 100 chiếc đang chở nhiều thứ hàng hoá từ Miền Bắc vào và phải phân tán đội hình ẩn nấp trong các thôn ven đường. Ác liệt là vậy, chết chóc, đau thương dưới mưa bom bão đạn càng không thể tránh khỏi, nhưng việc cứu đường, cứu xe, cứu hàng vẫn luôn được người dân Võ Ninh đặt lên hàng đầu. Trước yêu cầu khẩn cấp là phải thông đường ngay, Đảng uỷ xã Võ Ninh đã triệu tập cuộc họp bất thường bàn các biện pháp giải quyết. Nhiều phương án được đưa ra nhưng rất khó thực hiện, vì đoạn đường này đã trở nên lầy lội, nham nhở không thể khắc phục, cuối cùng Hội nghị đã thống nhất cách duy nhất là tháo nhà đưa ra mặt đường chống lầy.
Quán triệt Nghị quyết của Hội nghị, đồng chí Bí thư Đảng uỷ Phạm Đình Dương xung phong tháo nhà mình lót đường chống lầy đầu tiên. Đảng viên Lê Thị Mai ở Trúc Ly có chồng đi chiến đấu ở chiến trường B cũng tự nguyện tháo nhà để lấp hố bom. Rồi nhân dân các thôn trong xã cũng thi đua nhau đăng ký tháo dỡ nhà mình lót đường cho những xe thông tuyến. Chỉ trong mấy ngày, toàn xã Võ Ninh có đến 650 hộ đăng ký, nhưng qua bình xét 37 nhà được chọn. Trên 2.000 dân quân và nhân dân Võ Ninh đã tràn ra mặt đường khẩn trương san lấp hố bom suốt ngày đêm ở 2 trọng điểm Trúc Ly và Dinh Thuỷ giúp đoàn xe đã vượt tuyến an toàn. Từ đó, câu khẩu hiệu “Xe chưa qua, nhà không tiếc, đường chưa thông không tiếc máu, tiếc công” đã trở thành câu khẩu lệnh hành động và phong trào thi đua chung của cả nước. Riêng ở xã Võ Ninh, từ năm 1965-1968, các thôn đã huy động được 200.000 lượt ngày công, 22.000m3 gạch đá để cứu đường cho mạch máu giao thông luôn luôn đảm bảo.
Phân đội dân quân gái Võ Ninh bàn nhiệm vụ chiến đấu (Ảnh: Tư liệu)
Không chỉ trên bộ, Võ Ninh còn làm nhiệm vụ bảo đảm giao thông đường sông, gồm các tuyến đò ngang Trúc Ly và tuyến đò dọc từ Quán Hàu đi Xuân Dục. Nếu như trên bộ phải dỡ nhà để san lấp hố bom, phải phá bom nổ chậm thì trên sông phải đối mặt với bom từ trường, phải phá thuỷ lôi, để đảm bảo cho những chuyến thuyền sang bến an toàn. Phát hiện ra tuyến vận tải đường thuỷ của ta, đế quốc Mỹ đã cho thả thuỷ lôi dày dặc trên sông. Trong 2 năm 1967, 1968 có 80 thuyền bị phá huỷ, 53 người hy sinh, 148 lựơt người bị thương, nhưng người dân Võ Ninh vẫn quyết tâm không chịu lùi bước. Thực hiện chỉ thị của Thường vụ Huyện uỷ, các tổ rà phá bom mìn của công binh xã Võ Ninh đã được thành lập và luôn nêu cao tinh thần khắc phục mọi khó khăn, dũng cảm, kiên cường rà phá thành công nhiều bom từ trường, bom nổ chậm, thuỷ lôi, bảo vệ mạch máu giao thông. Tiêu biểu là tổ cảm tử của các đồng chí Nguyễn Xảo, Lê Lô, Phạm Chạy, Trần Xự, Nguyễn À,… Mỗi lần nhận nhiệm vụ rà phá bom mìn trên sông, dẫu biết rằng sự sống và cái chết chỉ cách nhau trong gang tấc, nhưng các thành viên trong tổ của đồng chí Nguyễn Xảo lúc nào cũng sẵn sàng nhận nhiệm vụ, sẵn sàng hy sinh để cho những chuyến thuyền, chuyến hàng cập bến an toàn với một quyết tâm không gì có thể lay chuyển nổi : "Đầu đội toạ độ, chân đạp thuỷ lôi, quyết tâm đưa hàng lên phí trước"; "Miền Bắc hy sinh 1 thì Miền Nam đỡ hy sinh 10"; "Thuyền ta thêm 1 vòng quay, Miền Nam giảm bớt những ngày đau thương"... Mỗi lần như thế các anh đều được làm lễ truy điệu sống trước khi xuống thuyền.
Trước tình hình ác liệt do đế quốc Mỹ không ngừng ném bom đánh phá, Trung ương đã chủ trương cho khu vực Vĩnh Linh-Quảng Trị đưa trẻ em đi sơ tán ra các tỉnh phía Bắc. Ngày 21/7/1967, Hội nghị bất thường của Đảng uỷ xã Võ Ninh đã họp, quán triệt chỉ thị của cấp trên và bàn biện pháp thực hiện nhiệm vụ với các nội dung cụ thể như: thành lập điểm tập kết vượt sông, phương tiện và thời gian qua sông bảo đảm an toàn tuyệt đối; thành lập trạm đón tiếp và phát động toàn dân đăng ký đón và chăm sóc các cháu trong thời gian chờ đợi vượt sông Nhật Lệ; tổ chức công binh rà phá bom mìn các bến bãi hai bên sông và bố trí các đơn vị dân quân trực chiến bắn máy bay, bảo vệ các em khi vượt sông. Lần vượt sông này, tổ cảm tử của đồng chí Nguyễn Xảo cũng đã được làm lễ truy điệu sống. Với tình cảm yêu thương dành cho các cháu và quyết tâm phải hoàn thành nhiệm vụ, các anh đã thành công, trở về an toàn, các em K8 cũng vượt sông ra Bắc an toàn.
Ngày 13/10/1967, Chi bộ thôn Trúc Ly giao cho đảng viên Nguyễn Xảo, Trung đội phó dân quân, phụ trách tổ dân quân tìm cách rà phá thủy lôi trên đoạn sông thuộc bến phà 2. Qua nghiên cứu thực tế và nắm vững quy luật đánh phá của máy bay Mỹ, đồng chí đề xuất là dùng ca nô cao tốc lướt trên mặt sông để kích nổ thuỷ lôi kết hợp với tổ đếm bom khơi luồng, thông tuyến. Đồng ý với phương án này, Huyện đội Quảng Ninh đã cấp đầu máy đẩy và cử cán bộ hướng dẫn sử dụng. Tổ cảm tử được làm lễ truy điệu sống tại cây bồ đề chùa Võ Xá trước khi xuống thuyền rà phá thuỷ lôi. Từ ngày 15 đến 19/10/1967 (tức từ 12-16/9 âm lịch) tổ cảm tử của đồng chí Nguyễn Xảo đã lướt được 32 lượt, làm kích nổ hơn 100 quả thuỷ lôi và bom từ trường. Vào lúc 16 giờ ngày 19/10/1967 (tức ngày 16/9 âm lịch) được trên thông báo là chiều tối sẽ có thuyền chở bộ đội vượt sông vào Nam và có hơn 500 cháu K8 cùng nhân dân Vĩnh Linh-Quảng Trị sơ tán ra Bắc. Để đảm bảo an toàn, đồng chí Nguyễn Xảo cùng đồng đội quyết định lao thuyền rà phá một lẩn nữa. Sau khi động viên anh em trong tổ, đích thân đồng chí Nguyễn Xảo cầm lái điều khiển ca nô lướt sông phá bom với. Thuyền đã bị trúng thuỷ lôi, các đồng chí Nguyễn Xảo, Lê Lô, Nguyễn À anh dũng hy sinh, đồng chí Phạm Chạy và Trần Xự bị thương nặng. Hai ngày sau, khi vớt xác các liệt sỹ, tay của đồng chí Nguyễn Xảo vẫn ôm chặt cần lái ca nô. Những người con thân yêu của Võ Ninh, những chiến sỹ cộng sản kiên cường đã anh dũng hy sinh cho Tổ quốc mãi sáng ngời chân lý: Không có gì quý hơn độc lập tự do!
Lúc đồng chí Nguyễn Xảo hy sinh, anh vừa tròn 31 tuổi đời, 1 năm tuổi Đảng. Anh ra đi để lại 5 người con còn nhỏ và niềm tiếc thương vô hạn cho mỗi cán bộ, đảng viên và Nhân dân Võ Ninh, Quảng Ninh nói riêng và Nhân dân khu vực Quảng Bình, Vĩnh Linh nói chung. Trước tâm gương hy sinh anh dũng của Nguyễn Xảo và các đồng chí trong tổ cảm tử, Nhân dân xã Võ Ninh đã quyết tâm biến đau thương thành hành động, lập được nhiều chiến công đáng tự hào trong việc bảo đảm mạch máu giao thông trên bến phà Quán Hàu, trên các tuyến sông. Võ Ninh là 1 trong 6 xã bắn rơi 4 phản lực Mỹ bằng súng bộ binh của dân quân, đặc biệt, phân đội nữ dân quân Võ Ninh là đơn vị nữ đầu tiên trên cả nước bắn rơi máy bay, bắt sống giặc lái Mỹ, vinh dự được Bác Hồ gửi thư khen. Chiến đấu giỏi người dân Võ Ninh sản xuất cũng giỏi và xứng dáng là lá cờ đầu về “chiến đấu và sản xuất giỏi” góp phần quan trọng vào sự nghiệp giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước.
Để biểu dương tấm gương sáng ngời chủ nghĩa anh hùng cách mạng trong sự nghiệp giải phóng dân tộc, ngày 05/12/2007 Chủ tịch nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam đã ký Quyết định số 1480/2007/QĐ-CTN truy tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang Nhân dân cho liệt sỹ Nguyễn Xảo. Đến nay, xã Võ Ninh vinh dự có 2 tập thể anh hùng là Dân quân du kích xã, Ban Công an xã và 2 cá nhân anh hùng lực lượng vụ trang Nhân dân là Liệt sỹ Trương Văn Ly và Liệt sỹ Nguyễn Xảo.
Thả đèn hoa đăng tưởng nhớ các anh hùng liệt sỹ tại bến phà Quán Hàu
Tự hào là mảnh đất địa linh nhân kiệt và truyền thống của quê hương anh hùng, những năm qua, Đảng bộ và Nhân dân xã Võ Ninh luôn phát huy truyền thống anh hùng trong công cuộc đổi mới; tiếp tục đồng sức, đồng lòng thi đua phấn đấu xây dựng Võ Ninh ngày càng giàu mạnh, xứng đáng với sự hy sinh cao cả của các thế hệ cha anh.
Ng. Khang (Theo Lịch sử Đảng bộ)